Érupsi
Olih: I Putu Setiawan
![]() |
Gagambaran Affandi, Sumber; stephaniesofiantie.blogspot.com |
Belbelan tangkahné Luh
Suryani mara neked di tongos anaké ngungsi. Engsek kenehné. Makembengan yéh
peningalané. Cara gulem ngemu ujan. Ngénggalang Luh Suryani nyemak tisu ngusap yéh peningalané. Lek yéning
tepukina ngeling. Apa buin Luh Suryani ngajak rombongan kampus Universitas Udayana (Unud). Jani dosén-doséné di
Unud sedeng nglaksanayang pengabdian
masyarakat peduli kasih tekén pengungsi Gunung Agung.
Posko pengungsian ento
ada di Désa Rendang. Luh Suryani ngajak timpalné nglaksanayang pengabdian masyarakat ditu. Anaké ané
ngungsi maan wantuan pakaian, vitamin,
sembako lan kapréksa kesehatané.
Uling anak cenik, utamané raré, ngantos anak lingsir kapréksa. Luh Suryani di
tongos pengungsian magiang alat-alat sekolah.
Cerik-ceriké ané enu masekolah maan tas, buku, potlot, garisan, pulpén, lan palud. Ningalin jemet
cerik-ceriké di pengungsian malajah, Luh Suryani inget tekén padéwékané ipidan,
dugas di pengungsian tatkala Gunung Agung érupsi
warsa 1963.
“Érupsi Gunung Agung tusing ngreredang keneh cerik-ceriké malajah.
Kadi apa pakibeh guminé patut cerik-ceriké malajah. Tuah malajah ngaénang iraga
ngangsan melah. Jemet malajah lan masekolah kadasarin baan jengah pastika
ngaénang idupé ngangsan bungah. Malajah kanti érupsi. Malajah ngupapira téja kawruhan di awaké. Seed malajah
apang nyidayang dueg lan dadi manusa maguna.” Kéto besenné Luh Suryani tatkala
ngedumang alat-alat sekolah. Luh
Suryani ngajak cerik-ceriké di pengungsian magending lan macanda. Gaginané ento
anggona nyaruang keneh sebet ulian pakibeh guminé. Turmaning apang cerik-ceriké
di pengungsian tusing trauma lan
setata enu nyidayang makenyem.
Sagét Luh Suryani
bengong ningalin anak luh cenik iteh nulis, apa kadén tulisa. Anak cenik ento
demen lan seleg sajan nulis di buku ané miribang suba sesai tulisina. Luh
Suryani maekin anak cenik ento. Tingalina suba begeh buku tulisé ento misi
tulisan. Mara tingalina Luh Suryani maekin, anak cenik ento ngajengit tur ajér
ngenjuhang bukuné apang bacana tur kapréksa tulisané. Jemaka buku tulisé ento
tekén Luh Suryani. Lantas tulisan anak cerik ento bacana. Buku tulis anak cenik
ento miribang suba kapréksa tulisané. Nyén ané mréksa? Ané makada Luh Suryani
makesiab lan tengkejut, di betén tulisan ané suba kapréksa misi tulisan taki-takining séwaka guna widya.
Nadak ada rasa ané
tusing dadi baan nuturang. Rasa ané suba séket nanggu limang tiban liwat.
Nanging rasa ento enu matanem di keneh lan papinehné. Inget pesan Luh Suryani
dugasé warsa 1963 bareng ngungsi ulian Gunung Agung érupsi. Rasa ento jani buin idup. Ngaliged di kenehné cara andus di
muncuk Gunung Agungé. Luh Suryani ngrasayang kénkén nongos di pengungsian.
Kéwehné idup lan setata ngantosang pitresnan anak ngaba wantuan.
Sujatiné nyén nyak idup
di pengungsian? Ada tatu ané kondén nyidayang was kayang jani. Di kenehné ada
bolong ané setata nyelolong. Bolong ulian ada ané ilang dugas Gunung Agungé érupsi. Ilang apa mati? tusing ada
nyidayang mastikayang sawiréh kayang jani watangan bapanné tusing tepukina. Apa
anyudang blabar lahar dingin? Apa
katabug lahar lantas puun dadi abu? Seken kayang jani tusing tawanga.
Kulawargané kanti duang
tiban uling dugas Gunung Agungé érupsi ngalih-alihin
kanti teka pikobet géstok duk warsa 1965 ané makada Luh Suryani lan kulawargané
suud ngalih-alihin. Kulawargané suud ngalih-alihin ulian guminé gawat pasajan.
Nyama Bali saling tampah ulian idéologi
ané tusing anut. Kadi sasenggaké ngorahang matuakan di Jawa punyah di Bali. Luh
Suryani ajak méménné ngungsi ngalih tongos ané aman. Nanging tetep dogén rasa kangen lan kélangan bapa setata
neket di kenehné Luh Suryani. Tusing nyidayang ilang.
Luh Suryani ngajak
méménné suba matakon ka Jro Tapakan,
mabaas pipisang, kondén masih tepukina. Ada ngorahang bapanné suba mati tomplok
wedus gémbél utawi awan panas kanti watangané puun. Ada
masi Jro Tapakan ngorahang bapanné ditu ngiring ngaturang ayah di niskala ring
Bhatara ané malinggih di Gunung Agung. Luh Suryani tuah inget petengé ento
lakar majalan ngungsi palas ngajak bapanné. Ulian mobil trek ané ngangkut pengungsi di Désa Selat suba
lebian penumpang. Bapanné tusing maan tongos. Bapanné ngutamaang anak cenik lan
anak lingsir menék malunan ka duur mobil treké. Bapanné dugas ento ngulehang
apang Luh Suryani lan kurnanné maan tongos di mobil trek ané lakar ngaba
pengungsiné.
Ada patakon ané tusing
nyidayang baana nyautin. Apa bapanné Luh Suryani dugasé ento bareng ngungsi apa
tusing? Yéning bareng, men dija lakuna ngungsi? Ngujang kayang jani tusing
tepukina. Patakoné ento setata mabungselan di kenehné Luh Suryani. Para rélawan dugas ento ané bareng
nyelametang pengungsi di Désa Selat tusing ada nawang lan nyidayang nyautin
patakonné Luh Suryani ngajak kulawargané. Kayang jani, unduké ento sing
nyidayang kaengsapang. Luh Suryani melihang déwékné. Dugas semengané bapa lan
méménné maan ngajakin Luh Suryani majalan ngungsi. Nanging Luh Suryani kondén
nyak majalan ngungsi sawiréh enu masekolah. Ulian seed kenehné lan jejehné
kecag tekén paplajahan. Luh Suryani tusing nyak ajaka ngungsi. Parisesel mentik
di kenehné.
“Tegarang dugasé ento
nyak dogén majalan ngungsi sinah i bapa enu ada. Sinah tusing ada pikobet buka
kéné. Pastika i bapa enu bakat ajak. Ada ané setata ngajahin lan ngorahin
yéning ada paplajahan tusing tawang utawi PR (pekerjaan rumah) ané tusing nyidayang baana ngaénin.” Kéto
parisesel ané mentas kenehné Luh Suryani. Buin makembeng-kembengan yéh
paningalané Luh Suryani cara yéh di duur don candungé nagih ngetél.
Luh Suryani inget dugas
enu ngajak bapanné. Sabilang wai Luh Suryani ajahina lan tongosina malajah.
Dugas ento Luh Suryani mara masekolah kelas pat SD. Bapanné setata mabesen
apang jemet malajah. Sawiréh sakancan duka lara lan peteng dedet di guminé tuah
téja kawruhan anggon jalaran ngilangang. Patutné iraga salantang tuwuh setata
malajah kadi taki-takining séwaka guna
widya. Pabesen totonan ané ngaénang Luh Suryani nyidayang dadi dosén buina
maan gelar guru besar di Fakultas
Kedokteran Unud. Dugas enu bapanné, nyabran suud malajah utawi suud ngaé PR pastika kapréksa baan bapanné.
Pagaénné ané suba kapréksa pastika kaisinin tulisan di betenné taki-takining séwaka guna widya. Tulisan
ento ada masih di Fakultas Sastra Unud. Yéning nepukin tulisan ento Luh Suryani
pastika inget tekén bapanné. Tulisan ento masih ané ngaénang Luh Suryani
nyansan jemet malajah kadi téja kawruhan ané nglejeg tajeg ngaénang déwékné
tusing taén med lan wadih mangulik sastra. Ngantos gelar guru besar (Profesor) maimbuh di adanné. Luh Suryani tusing
med malajahn lan matulung ngajak anak lénan. Unduké ento tuah pabesen bapanné
dugasé enu ada. Luh Suryani bengong inget tekén bapanné. Lantas Luh Suryani
ngumik padidina.
“Bapa cingakin titiang
mangkin. Acepan lan tutur bapa sampun mresidayang laksanayang titiang. Dumogi
bapa polih genah sane becik.” Tusing karasa yéh paningalané ngeloh melusin
pipiné. Nanging kenehné setata égar. Sawiréh enu ada méménné ané satya
ngupapira déwékné. Setata nuturin tur ngorahang i bapa setata nampingin
déwékné. Nguripang téja kawruhan apang Luh Suryani seleg malajah lan masekolah.
Luh Suryani jani maan
galah lakar matresna ngajak nyama Bali. Di tongosné nglaksanayang pengabdian masyarakat liu masih anak
uling Désa Selat ngungsi ditu. Nanging tusing pada tawanga. Sawiréh di subané
suud ngungsi lan tusing tepukina bapanné, Luh Suryani ngajak méménné tusing
ngoyong buin di Désa Selat. Méménné mulih bajang kemu mawali ka Badung. Méménné
tetep satya tusing buin ngantén. Méménné Luh Suryani masemaya lakar ngupapira
Luh Suryani kanti dadi anak suksés.
Gaginan méménné apang nyidayang nyekolahang Luh Suryani tuah madagang di peken
Badung. Yadiastun dadi single parent,
méménné Luh Suryani nyidayang nguliahang Luh Suryani di kedokteran Unud.
Ada tutur ané tusing
nyidayang baana ngengsapang olih Luh Suryani. Tutur méménné.
“Luh, yadiastun tusing
ada bapa dini, nanging I Luh tusing dadi kimud lan maselselan. Seed I Luh malajah
apang setata téjané nglejeg tajeg kadi api ané pesu uling muncuk Gunung Agung
tatkala érupsi. Api ento pinaka nyasa
kahuripan ané setata masmi sakancan pikobet. Masmi awidya baan teleb ngulik
sastra. I Luh patutné jani jengah. Teleb lan jemet malajah apang dadi anak suksés. Apang nyidayang ngaé i bapa
kendel lan lega di kadituan. Jalan jani upapira api seed malajah ané suba
kapula baan i bapa. Ditu di keneh lan papineh I Luh apang dadi manusa mautama.”
Uling enu ada bapané
mula acep-acepan Luh Suryani meled dadi dokter. Ulian jemet malajah lan mula
dueg, Luh Suryani maan béasiswa lan lolos di kedokteran ulian nilai ujianné
nomer satu di provinsi. Lantas Luh Suryani kaangkat dadi dosén di Unud ulian
kadueganné. Luh Suryani nglanturang kuliah maan béasiswa tugas belajar uling S2 ngantos S3. Lantaran mula ulian
jemet lan seedné malajah ané kapula olih bapanné uling pidan ané ngaénang jani
Luh Suryani suba dadi profésor.
Nanging apa ané suba bakatanga baan Luh Suryani tusing ngaénang kenehné bagia.
Yadiastun suba suksés lan gelar
paling tegeha bakatanga enu masih Luh Suryani marasa kuangan. Ané makada
kuangan tuah tusing nyidayang bareng-bareng ngajak bapanné ngrasayang kesuksésan ané suba bakatanga.
Dugas wisuda Luh
Suryani ngeling sing nyidayang naanang sedihné, sawiréh Luh Suryani Tusing
kadampingin baan bapa. Apa buin dugas ujian
promosi doktoral, ada ané tusing genep karasayang. Saja tusing ada i bapa. Kesuksésan ané suba bakatanga tan
paguna. Suung, puyung. Nanging Luh Suryani setata merasa tatkala malajah
bapanné setata ada nampingin. Yadiastun sujatiné tusing ada. Taén Luh Suryani
ngrasayang kéweh sajan mragatang tésis lan
disertasi. Lantas Luh Suryani ngaukin
bapanné apang nulungin.
“Bapa … cingakin
titiang mangkin. Tuntun lan icén pamargi mangda tugas puniki sida gelis puput.”
Saja pesan pakéweh ané
rasaanga dugas ngaénin tésis lan disertasi prajani ilang. Kéto masih
dugas ujian makejang patakon dosén pengujiné aluh sajan jawaba. Luh Suryani
percaya bapanné setata nampingin déwékné tatkala malajah, yadiastun tusing taén
tepukina buin. Mirib pabesen lan seed malajah ané kapula uling ipidan dugas
bapané enu, setata ngrangsuk di kenehné Luh Suryani.
Luh Suryani makelo
sajan bengong ngingetang unduké dugas érupsi
Gunung Agung lan seedné malajah dugas ento. Yadiastun érupsi Gunung Agung ngaénang déwékné kélangan rerama ané sanget
kasayangin. Nanging unduké ento buin jani magurat. Kasurat kenangané ento jani. Patuh ané rasaanga. Patuh cara anak cenik ento
ané ngelah buku tulisé. Guratan lan tulisan ento. Saja ento patuh. Tusing
rasaanga, Luh Suryani ngetor ngisiang buku anak ceniké ento.
Makembeng-kembengan yéh peningalané ngetél melusin buku anak cenik ento. Lantas
Luh Suryani nyerit.
“Bapa …”
No comments