Gelem
Olih:
IBW Widiasa Keniten
![]() |
Gagambaran I Komang Alit Juliartha |
Mirib baan panesé
ngentak lantas ujan nekain, Bapa Lanus gelem ngetor. Ia cara anak niwang.
Munyiné tusing seken. Sagét seken sagét saru. Panakné suba ngalihang balian.
Suba ngalihang dokter tamatan Jerman masi tusing seger.
Pangawitné, uli
ngorahang sirahné sakit. Sabilang peteng, ngaku belasak pulesné. Sabilang jam
roras peteng, jeg enten. Ipianné jelek-jelek koné. Taén ngipi cegut lipi. Taén
ngipi lablaba. Taén ngipi entunganga ka grémbéngeé dalem. Sabilang ia inget
tekén ipianné ento, prajani peluhné nrebes pesu. Jejeh lakar seken-seken nepén
ipianné.
Kulawargané dong suba makejang
nuturin apang tusing nyangetang ipian. Ipian ento tuah isin pulesan apang ada
tuturang di bangunné. Sakéwala, kenehné Bapa Lanus suba tusing dadi ajak kéto.
Maan tunasanga ka
tukang tenungé. Orahanga kaponggor. Kawitanné tusing terima tekén bikas Bapa
Lanusé. Sambatanga Bapa Lanus demenan di pisaga tekéning ngrunguang kawitanné
padidi. Yén di sisi seleg pesan, yén di jumahné padidi macakli. Magenep
sambatanga indik Bapa Lanusé. Suba koné tunasanga pangampura, masi tusing nyak
seger.
Dugasné enu dadi anak
truna, koné taén Bapa Lanus ngelong semaya. Anak luh ané suba nyerahang awakné
ento beling. Sakéwala, Bapa Lanus tusing nyak nyuang. Ia sing pracaya tekén
gegėlané totonan. Kanti ping kuda-kuda, anaké luh ento ngidih apang nyak
nyuang. Masi tetep tusing nyak lantas baan jengah reramané, anaké luh ento
anténanga ajak pernah misanné. Dugasé ento, ada reramanné ané luh mamastu.
“Lanus, iba lakar
kasakitan manian. Iba suba nyengahin kai di guminé. Kulawargan kainé éndahang
iba. Iba tusing mabikas manusa. Mirib buron numitis tekén iba. Kulit cainé
dogén manusa, isinné jatiné buron. Manian lakar tampedang iba sarin pagaén
cainé.”
“Jani, kawitan cainé,
kai ané ngrunguang. Iba lakar nemu sengsara. Iba dadi sugih ban arta kéwala
keneh ibané nista.”
Makejang ané ka umahné
Bapa Lanus dugasė ento masebeng gedeg. Tusing madaya lakar kakéto bikasné Bapa
Lanus. Tusing nyak ngakuin pagaén padidi.
“Mai mulih Luh. Beburon
runguang.”
Dinané ento makejang
mapupul di umahné Luh Darmi. Bapané mapisarat kéné.” Lamun tusing ada nyak
ngantén ajak sentanan bapané depang suba panak bapané ngantén ajak keris. Bapa
tusing bani ngorahin Luh Darmi nglabuhang. Jejeh pesan bapa tekén pamindanda
ané taén tepukin bapa. Lakar upapira bapa panakné Luh Darmi.”
Siep. Sepi jampi dugasé
nika. Apa nyen sambatang? Di kulawargané tuah ada pernah misanné dogén. Ia suba
nawang Luh Darmi ngadut kawitan anak lén. Sinah manian lakar nepuki biuta buin.
“Pa, sebet bapané ajak
makejang ngrasaang. Tusing Bapa dogén. Tusing Luh Darmi dogén. Kulawargan iragané
suba entungina tai. Yén Bapa kéto masi Luh Darmi nyak, tiang lakar nyuang Luh
Darmi,” Wayan Susila mamunyi.
“Saja ento, Yan?”
Bapanné Luh Darmi matakon.
“Saja pesan Pa.”
“Kénkén Luh?”
“Bli legaang pesan
bikas tiangé suba ngletehin kulawarga.” Luh Darmi ngeling sigsigan. “Suba nyelékang Bapa ajak makejang. Tiang ané
pelih bes kaliwat kabanda baan tresna sagét kakéné tepukin tiang. Jengah pesan
tiang. Tusing bisa ngaba awak. Tusing bisa ngaleganin kulawarga. Jani, Bli
nampedang tiang di subané tiang jelé buka kéné.”
“Eda ento selsela Luh.
Diastun Luh suba buka jani, bli tetep nrima. Pedalem ané di basang Luhé ento.
Ia tusing pelih. Jani kawitin idupé ajak bli.”
Luh Darmi sayan ngeling
sigsigan. Kenehné nyag. Munyin misanné ané dadi somahné jani lekina. “Kadén ané
joh melah, sagét jeléné liu pesan,” Luh Darmi ngelut Wayan Susila.
Majalan panganténanné
Wayan Susila ajak Luh Darmi. Ané teka masi liu. Timpal-timpalné Wayan Susila
suba nawang.
“Mula dueg I Wayan
tusing tuyuh sagét suba maan asil.”
Ané ningehang ada
mablekis kedék. Ada anė mapi-mapi tusing ningeh.
“Nyak nampedang pegaén
timpal. Béh yén tawang kéto, sing uli pidan gaénang belingan. Sing suba
tampedanga.”
“Tondén madagang suba
maan bati. Aéng agetné.”
Makejang ngonjakin
Wayan Susila, sakéwala, ia tusing lek. Lakar ngujang lek. Atma ané ada di
basang misanné ento pedalema.
“Péh aget ada I Susila,
yén sing keto. Dong ngantén ajak keris dadiné Luh Darmi. Dong sayan liu ortnané
dadiné.”
Kanti lekad panakné uli
Luh Darminé tusing taén matakon kulawargané Bapa Lanus. Buina Bapa Lanus sayan
ngejohang dogén kenehné. Lantas ia magedi uli désanné padidi. Tusing buin
madésa ditu. Ia ka kota ngejohin Luh Darmi.
Telu bulan suba. Luh
Darmi ngalekadang sentanané. Muani. Adanina Gedé Darma. Kulawargané Wayan Susila ngupapira raréné.
Sayan ngaleganin dogén pajalan raréné. Tutuga baan banten telung bulan, banten
enem bulan. Di subané nyandang alihanga pamayuh, tunasanga pamayuh ka geria.
Pedanda Gedé ané muput
dugasné nganténé kanti ngandika kéné. “Ené mara anak cerik katutug baan banten.
Madak apang setata enten kenehné manian.”
“Mogi-mogi Ratu Pranda.
Dumogi paripolah ipuné nganutin wastan ipuné. Gedé Darma.”
“Madak apang lanus
pajalanné.”
Kendel pesan
kulawargané Luh Darmi sasukat lekad sentané ento. Idupné sayan melah. Tresna
asih di kulawargané sayan degdeg.
Pinceran guminé majalan
énggal buka pinekané tempuh angin baret. Gedé Darma sayan ngelihang. Idupné
masi sayan ngamelahang. Sagét ada anak uncul-uncul matakon. “Ené panakné Luh
Darmi?”
“Beneh pesan.”
“Kadén bapanné ané
seken tusing ngakuin ipidan?”
“Béh, indiké ento
tusing suba tiang nawang.” Anaké ané ajaka ngraos ento tusing nyak nyambatang
ané sujati.
“Jani, bapanné ané
seken suba gelem sanget pesan. Koné baan ngutang sentanané. Pekakné koné anė
ngidih nasi ka mracepada, gedeg pesan. Orahina ngalih. Yén sing kéto, lakar
gela-gela dogén di baléné.”
“Béh tusing bisa tiang
nyautin. Legaang tiang lakar mulih malu. Mai Dé mulih!”
Gedé Darma mulih. Di
kenehné liu patakonné. “Apa saja iraga ené tusing panak sujatiné I Bapa?”
Ia ngantiang mémé
bapanné mulih uli magaé. Kenehné runtang mara nepukin mémé bapané teka.
Sakéwala, ia meled nawang kasujatianné.
“Bapa, Mémé. Ampurayang
tiang. Yadiastun tiang enu cerik, kéwala meled masi tiang nawang ané sujati.”
“Dadi tumbén Gedé
mamunyi keto?”
“Ituni ada anak
nyambatang. Tiang sujatiné tusing sentané I Bapa. Baan inget tekén panyamaan.
Buina inget tekén awak tiangé di basang Mémé lantas I Bapa nyuang Mémé. Ituni
seken pesan tiang ningeh. I mémé suba melingang tiang. Sakéwala, ané melingin
Mémé tusing ngaku. Welas asihné I Bapa ngranayang tiang idup buka jani kanti
tiang gedé bisa nawang awak.”
“Jani tiang matakon.
Saja Mémé suba beling dugasé nganten? Buina Mé, bapan tiangé ané ngréka tiang
jani koné gelem gedé krana ia nguntéwéréyang awak tiangé. Nemporatang awak
tiangė. Tiang lakar ngalih bapan tiangé, Mé. ”
Luh Darmi kamemegan.
Yéh paningalanné nrébés pesu. Mara temalangina, sentanané énggalan magedi.
No comments