Sang Sangging
Olih: I Madé Sudiana
![]() |
Potrekan I Putu Supartika |
Seni pawayangan nénten
wantah kasolahang, sakadi ”Wayang Cenk Blonk” sané mangkin nedeng kasub ring
jagat Baliné. Seni pawayangan nglimbak ring makudang-kudang widang seni, sakadi
seni lukis, seni tatah, seni tenun, miwah seni-seni sosan.
Wayang biasané ngambil
bantang crita Ramayana lan Mahabharata. Maka sami punika, ngeninin sesolahan
wiadin widang seni siosan, kocap nyobyahang sesuluh idup. Daging sané
kacritayang indik Ramayana miwah Mahabharata. Ring widang seni lukis akéh
kawéntenanné, silih tunggilnyané “Gambaran Wayang Kamasan” sané taler ngambil
carita punika.
Gegambaran Wayang
Kamasan sané wénten ring langit-langit Kertha Gosa lan Taman Gili ring
Klungkung wantah pagelaran wayang nénten antuk kasolahang. Gegambaran punika
sakadi masolah. Tukang gambar utawi sanggingnyané pinaka dalang. Sang sangging
ngenahang lan ngagemang wayang-wayang punika manut critannyané.
Yéning sesolahan wayang
nganggé bléncong utawi damar wayang, gambaran wayang nganggé sunar. Sunar Sang
Baskara wiadin sunar-sunar tiosan. Gegambaran taler muatang sunar mangda
prasida kacingakin. Gambar taler kaptiang dados sesuluh, nyunarin kauripan.
Kocap kauripanné mangda masunaran.
Sang Dalang utawi Ki
Dalang sajeroning ngamargiang swaginan dané katuntut mangda prasida gaturang
makasami widang seni ring pedalangan. Sapunika taler Sang Sangging sané makarya
gegambaran wayang. Yadisatun mangkin ring kawéntenan kramané sané makarya
gegambaran wayang, nénten sami uning sakadi dalang. Akéh sané ngambil pasuh
sané sampun maortén, maréka. Sang sangging punika pinaka dalang sané nyolahang
wayang ring gegambaran.
Orténan punika makta
orti, pabesen sang sangging. Pikayunan sang sangging indik crita kaortén ring
gegambaran punika.
Kruna ortén wantah
wentuk dasar utawi kruna lingga. Ortén boya ja saking orti polih
pangiring –an raris kasandiang dados ortén. Ortén maartos skét,
goét, garis.
Manut Kamus
Bali-Indonesia, Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993) kruna ortén katedunang
dados ngortén ‘ngaryanin skét’, mortén ‘(sampun) kakaryanin
skét’, kortén ‘kakaryanin skét (olih)’,orténa ‘kakaryanin
skét’, orténang ‘karyanang skét’, orténanga ‘kakaryanin
skét’, ngorténang ‘ngaryanang skét’, korténang ‘kaskétang’.
Wénten kruna réka sané
maartos tulis, gambar, wentuk. Kruna turunan réka minakadi ngréka ‘nulis,
ngambar, ngwentuk’, maréka ‘matulis, magambar’, karéka ‘katulis,
kagambar (olih)’, rékana ‘kawentuk’, rékaang ‘gambarang’,
rékaanga ‘kagambarang’, karékaang ‘kagambar, kawentuk’,
pangrékaan ‘ngeninin indik gréka’.
Wayan Simpen A.B.
(1985) ring kamus dané nyurat réka (saking basa Kawi) maartos surat;
iking réka waca unina ‘puniki surat durusang baca’.
Réka=ortén=gambaran. Réka=ngawé=guru réka = bapa sané ngardi.
Punika sami wantah
artos manut kamus, artos siosné manut lengkara. Wénten akéh suksman kruna-kruna
punika siosan, manut lengkaranipun. Sang wikan maosang kruna punika jagi
maartosyéning ngranjing ring lengkara.
Gegambaran madasar
goét, garis. Kocap goét mawit saking akéh keti cecek. Cecek-cecek punika
mabaris ngarya goét, kalanturang raris olih sang sangging kadadosang gegambaran
manut kayun dané. Sang sangging gréka nyelem putihang, ngwarnanin, lan
nguripang.
Yéning mangkin selehang
ring kramané sané makarya gegambaran wayang ring Kamasan, kramané i rika akéh
sané ngaryanin secara klompok. Suang-suang wénten geginannyané, sakadi tukang
sket, réka, raris warna. Makasami geginan punika pacang masikian malih ri kala
gegambaran punika sampun puput. Ortén punika pastika sampun sané katuut. Ring
asapunapiné kawewehin malih yéning wénten karasa sané kirang. Puniki ketah
kabaos nyawi ‘ngalusang gambar’.
Kruna nyawi mawit
saking cawi ‘ukir’. Turunan saking cawi puniki
minakadi nyawi ‘ngukir’, macawi ‘(sampun) kaukir’, cawina ‘kaukir’, cecawian ‘ukir-ukiran’.
Piranti sané kaanggé
genah ngambar mangkin makéh pisan. Akéh taler sarana nglimbakang daging-daging
carita. Saking sané marupa widang datar ngantos widang sané mlengkung sakadi
botol miwah taluh.
Yéning dumun adeng
utawi arang piranti sané kaanggé makarya orténan. Sané mangkin sampun nganggé
potlot utawi pensil. Warna sané kaanggé mangkin sampun wénten warna-warna
modéren kadi mangkiné.
Mangkin akéh orta
kaorténin. Wénten paribasa: “Orta ortén-orténan” maartos satua sané
karéka-réka. Wénten malih ngréka daya, sering kaucapang ngeka
daya. Dumogi sang sangging ngortén sané patut, mangda patut katulad olih
tukang sané ngaryanin polah palih salanturnyané. Raris patut taler katulad olih
kramané. Napi malih daging gegambaran punika indik sané dahat mautama, Ramayana
lan Mahabharata. (*)
No comments