I Berit Kuning
 |
| Gagambaran Olih Supartika |
Puniki wénten tuturan satua Ida
Dalem Manguri, karyan Ida ngarahina maburu ka alasé. Nak mula sesenengan Idané
maburu ka alas. Dados duaning kapagehan Ida Dalem Manguri maburu ka alas,
ngaksi Ida anak luh jegég.
“Yéh nyai, né Ida Dalem Manguri
adané, né Ida Dalem kal matakon kén nyai, nyai aéng jegég gati, nyén ngadakang
nyai di alasé, jegég nyayang-ngayang.”
“Titiang nénten siosan mémén
titiangé puniki, pisang puniki, mémén tiangé pisang gedang saba puniki. Puniki
mémén tiang, puniki ngalekadang tiang.”
“Ah gelah sing ngugu, ada nyamané
manusa kalekadang baan biu. Dong ada kéto? Sing ada kéto. Nyai nguluk-uluk,
agung bané jegég,” kéto pangandikan Dalem.
“Boya titiang nguluk-uluk,
kayaktianné puniki, puniki ngalekadang titiang. Gedang saba mokoh, anu mben.”
“Aéng nyai jegég, nah nyai nyak
dadi rabi? Ngareméh-reméh, nyai nyak dadi rabi?”
“Béh, yéning titiang dados rabi Ida
Dalem, kémad manah titiang. Napi mawinan asapunika, antuk nambeté, ten uning
matur-atur sor singgih alungguh, nika titiang méweh, titiang nambet. Malih
titiang lekad di alasé,” kénten I Berit Kuning ngéjekang ibané.
“Ah sing kéto, patuh kéto, anak
tunggal alas kén kotané.”
“Béh titiang mapamit.”
“Nah da bin mapamit, lan ajak suba
ka puri!” kéto pangandikan Ida Dalem.
“Béh, yén asapunika aéng kémad
titiangé, napi malih ring puri, punapi antuk titiang matur irika.”
“Nah...! Nak mamunyi dadi plajahin.
Apaka dadi plajahin, yén suba malajah pasti nawang.”
Béh punika pikayunan Ida Dalem,
“inggih titiang ngiring dados rabi, sakéwanten ampurayang.”
“Nah jani ajak gelah ka puri.”
Raris mantuk ka puri Ida Dalem
Manguri. Kasuén-suén ring puri ten kénten, maduwé raris putra kakalih (niki
satuan Pasek Tutuan) lanang-lanang. Kasuén-suén sampun pada duur, alit-alitné.
“Nah nto nyai Berit Kuning, mainang
ibané malu.”
“Inggih, punapi jaga wénten
pawacaana?”
“Kéné Berit Kuning, suba makelo
gelah tusing taén kemu ka alasé maboros, meled gelah lakar kemu.”
“Ooo... sapunika pakayunan Ida
Dalem?”
“Ae... Nah dini kéné cening nah.
Nah nyai Berit Kuning, né nyai kan ngelah putra dadua, benehang ia dini. Olah
ia i cening jak dadua apang ia mulus anuné, apa adané awakné. Gelah lakar kemu
ka alas maburu.”
“Inggih titiang ngiring.”
“Benehang cening ngolah dini di
puri!”
Nika salah panampén I Berit Kuning,
“inggih malih pidan jaga ka wana ngalunganin?”
“Mani, bin mani gelah lakar ka
alasé.”
“Inggih, titiang ngolah putrané
kakalih,” kénten I Berit Kuning.
“Malih pidan jagi rauh meriki ka
puri Ida Dalem?”
“Bin telun teka mai ka puri.”
“Inggih.”
Sampun kénten di tigang rahina
olaha sajaan, ambila putran Idané ané alitan, cangklinga, tabik pakulun,
goroka, séda putrané. Raris olaha, anggena olah-olahan. Béh, itungané I Berit
Kuning mangdané rauh Ida Dalem, sampun rateng rayunané. Sampun usan rateng raris
masoda di duur méjané, jatah, olah-olahané sampun masedia irika, sampun ring
méja. Mangda ring rauh Ida Dalem sampun rateng. Bah, sawatara wénten malih
tigang jam raris rauh Ida Dalem. Béh tepet pawacanan Ida Dalem rauh.
“Nah, gelah sing dadi ajak guyu-guyu,
ngorahang ngatelun saja ngatelun sing dadi guyu-guyu. Ngorahang ngatelun,
petang dina mara teka, sing dadi kéto, sing linyok gelah.”
“Inggih sedeng becik titiang sampun
usan ngrateng, rayunan macawisan sampun ring duur méjané. Nggih ngraris Ida
Dalem ngrayunang sané mangkin, ten kénten.”
Wau Ida Dalem ngaksi okané, “Né
nguda cening dogén abesik klitak-klituk di natahé, dija né bin besik? Jaha né
bin besik?”
“Sakadi pangandikan Ida Dalem,
sampun olah titiang.”
“Bah né sajaan ngajak cicing wong
alasan, sing tawang apa, tundén ngolah adi ébata i cening. Kénkén beler jelema,
olah empu melahang kéto artiné munyin gelahé nto!”
“Titiang né olah titiang punika
putrané nika anggén putra.”
“Béh sing beneh kéto!” Ngambil
raris Ida taru, gabug-gabugina I Berit Kuning. Béh makyayangan ngeling I Berit
Kuning, makyayangan ngeling. Babak belur metatu, pesu getih kocar-kacir. Béh
cicing wang alasan sing nyandang jani di puri. Tundung tendasné ka alasé
lébang, pang dadi wang alasan buin. Tepak kulkulé atehang ia ka alasé. Yan ba
kéd ditu di alasé lébang, kalain mulih jak makejang.” Raris patihé nepak kulkul,
ndong... ndong... ndong. Kramané rauh. “Nak ngudiang-ngudiangin né?”
“Né ngateh I Berit Kuning ka alasé.
Putran Ida tampaha, ébata,” kéto sakadi berita berantai. Ajaka terus ka alasé.
Béh sampun kénten, ngeling lantas I Berit Kuning.
“Dini ngoyong iba Berit Kuning. Iba
nak lekad dini uli biu gedang saba. Jani lakar kalain, da buin iba kemu ka
puri, dini iba ngoyong.”
“Inggih titiang ngiring.”
Kasuén-suén, mangkin putrané Ida
Dalem sampun duur né asiki. Né ngudiang i raga kitak-kituk padidi, ngelah nyama
i raga tara. Ngelah mémé i raga tara. Jaha biang raga, ten kénten kayunné.
Melahan kal matur kén i aji.
“Aji... nawegang titiang matur ring
aji.”
“To apa ada lakar aturang cening?”
“Titiang puniki matur ring aji,
dija puniki mémén tiangé, ados nénten wénten ring puri?”
“Oooo... kéto, mémén ceningé
takonang cening?”
“Inggih mangda sampunang titiang
maduwé aji, sakéwanten ten maduwé mémé, ring dija mémén tiangé?”
“Béh yén kéto sulit cening. Mémén
ceningé wang alasan, ento madan I Berit Kuning, lekad di biu gedang saba. Apa
ja, cening nak manyama ajak dadua. Adin ceningé ébata tekén mémén ceningé. Mara
aji teka maboros di alasé, napetang ébat-ébatan adin ceningé. Adin céningé ébata,
gregetan aji, tundung aji ia ka alasé. Krama désané né ngateh kemu ka alasé,
kéto. Béh cening, men kénkén keneh ceningé, garin orang kén aji.”
“Béh titiang matur ring Ida Dalem,
titiang matur sarat puniki mangda titiang uning ring mémén titiangé sané ngaryanin
titiang. Anu manah titiang, angén ring mémén titiang. Ageng sakadi mangkin
titiang nénten uning ring mémén titiang, kosek manah titiang mangda uning mémén
tiangé.”
“Oo... kéto cendekné cening apang
nawang mémén cening, amen kéto dadi alih kemu ka alasé alih! Musti katemu ia di
alasé mémén ceningé, amen ada biu gedang saba ditu kaukin mémén ceningé! Anak
nto biu gedang saba ngadakang ia madan I Berit Kuning.”
“Inggih yaning asapunika, titiang
jagi ka wana.”
“Nah majalan cening, bin pidan kal
majalan?”
“Nika sampun matur sisip durung
janten nguningayang, santukan durung majanten malih pidan suéné titiang matemu
sareng mémén titiangé.”
“Nah kemu suba majalan.”
Kasuén-suén rauh okané ring alasé,
né ada biu gedang saba, tegarang kemu macelep.
“Mémé... mémé Berit Kuning, tiang
panak méméné. Mémé... tiang putran Ida Dalem Manguri pang mémé nawang wit rabin
méméné, mémé ngadakang titiang!”
Mara tangeh I Berit Kuning, “béh
manusa apa kauk-kauk?”
Mara delokina sajaan panggihina
okané. Mara nampekina lantas malaib I Berit Kuning.
“Mémé da malaib, tiang panak
méméné, okan Ida Dalem Manguri.” Masi malaib, nyeh nyan matianga. Malaib,
endera taler ring okané, sampun salantang-lantang marga wénten raris sémér ring
tengah alasé. Cingaka sémér punika sareng I Berit Kuning, maclempung raris ka
séméré. Raris mentik punyan timbul ajak kedis tuu-tuu medal saking irika.
Mawinan wénten Pasek Tutuwan. Béh né apa kedis tuu-tuu atmané I Berit Kuning.
“Mémé kedis tuu-tuu, tiang panak mémé,” raris sembaha kedis punika.
“Inggih titiang ngaturang sembah
mangda slamet rahayu.”
Sasampun kénten, suud ngaturang
sembah jani mawali ka puri. Kasuén-suén rauh ring puri Ida Dalem Manguri, “béh
mara cening teka?”
“Inggih titiang wau rauh.”
“Makelo cening di alasé nutuhang
mémén ceningé.”
“Inggih sué titiang mancan
panggihin titiang, sué mara panggihin titiang.”
“Men dija ia tepuk?”
“Irika di batan gedang saba.”
“Ooo... nah, ento ya, nto biu
gedang saba ngalekadang mémén ceningé I Berit Kuning. Maan kénkén jani cening?
Ba katemu ya, i mémé?”
“Napi wau matemu maleca ipun
malaib, ender titiang, sakéwanten nénten prasida titiang ngeniang ipun, raris
panggihin ipun sémér dalem. Maclempung ipun ka sémér. Dados sausan maclempung
raris mentik taru timbul sareng kedis tuu-tuu, masuara tuhu... tuhu... tuhu...”
“Nah ento apang cening nawang, tuhu
saja ento, pituwi saja ento I Berit Kuning atmané kéto apang cening nawang. Nah
kénkén terus?”
“Napi uning titiang ring utang
sareng mémén tiangé, raris sembah tiang. Malih pidan malih titiang pacang
naur.”
“Nah ento beneh keneh ceningé.
Ooo... maan cening nyembah?”
“Patut.”
“Béh kéné ento cening, keneh
ceningé beneh, kéwala aji kena sekel nyembah mémé né suba kados ka alasé.
Cening jani da sebet ajak aji.”
“Nénten titiang sebet, punapi
pacang wénten runtuh wacana?”
“Cening jani suud di puri
masidikara ajak aji. Uud jani cening di puri, makaad cening uli puri, apan
cening nyembah mémén cening.”
“Inggih yén asapunika.”
“Beneh, jani cening dadi Pasek
Tutuan, suud dadi Dewa Agung, dadi Pasek Tutuan jani. Cening tara dadi ngajeng
jukut timbul, krana kéto, yén ngajeng bin pidan numitis, pabronyot,
boncol-boncol awak ceningé!”
“Inggih yén sapunika, titiang
wantah sairing. Mangkin titiang mapamit, punapiang duaning sampun iwang nyembah
mémén titiangé.
NB:
Satua Bali punika kaceritayang antuk
Mangku Wayan Dresta. Dané embas ring Batan Nyuh, 31 Désémber 1957.
.jpg)
No comments